Podstawa prawna uzyskania zadośćuczynienia.

W wypadku naruszenia dóbr osobistych Kodeks cywilny przewiduje zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w trzech wypadkach:
* na podstawie art. 445 kc
* na podstawie art. 448 kc
* na podstawie art. 943 § 3 kp.

Zadośćuczynienie na podstawie art. 445 kc.

Wywołanie rozstroju zdrowia wiąże się zazwyczaj nie tylko ze szkodą majątkową, ale także ze szkodą niemajątkową, czyli tzw. krzywdą. Zgodnie z zasadą zupełnego odszkodowania obie postacie szkody powinny zostać naprawione. Zgodnie z art. 445 § 1 k.c. przewidziana jest możliwość dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy wskutek czynu niedozwolonego nastąpiło uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. Dochodzenie tego zadośćuczynienia jest jednak możliwe tylko wówczas, gdy spełnione są ustalone w Kodeksie cywilnym przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej określonego podmiotu za ten czyn. Oznacza to, że na podstawie przepisu art. 445 § 1 kc zadośćuczynienie pieniężne przysługuje w razie naruszenia jednego z dóbr osobistych. Podstawowym chronionym dobrem jest w tym przypadku zdrowie. Zgodnie z przepisem art. 445 § 2 kc zadośćuczynienie pieniężne przysługuje pokrzywdzonemu w przypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia go za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. W tym przypadku chronionymi dobrami są wolność oraz jej kwalifikowana forma w postaci wolności seksualnej.

Przepis ten może stanowić materialno – prawną podstawę zadośćuczynienia za wywołanie rozstroju zdrowia w przypadku, gdy mobbingowi zostaje poddana osoba niebędąca pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy. Ponadto jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 2009 r., III PK 2/09, nie ma przeszkód, by sądy pracy uwzględniały przy orzekaniu zadośćuczynienia na podstawie art. 943 § 3 kp orzecznictwo dotyczące art. 445 § 1 kc.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego powszechnie jest przyjęty pogląd, zgodnie z którym stres będący następstwem konfliktu w pracy może zostać potraktowany jako przyczyna bądź współprzyczyna ciężkich chorób. I tak w wyroku z 11 lutego 1999 r., II UKN 472/98, Sąd Najwyższy uznał, że stres psychiczny wywołany nieporozumieniem pracownika z przełożonym – zależnie od źródeł i przebiegu konfliktu – może być kwalifikowany jako wewnętrzna współprzyczyna rozstroju zdrowia pracownika. Przyczyn wywołania rozstroju zdrowia może być wiele. Długotrwałe utrzymujący się stan napięcia może prowadzić do zaburzeń na tle psychicznym, nerwic oraz depresji. Stan napięcia może także prowadzić do chorób układu krążenia, a także wrzodów i chorób układu trawiennego.

Zadośćuczynienie pieniężne ma na celu przede wszystkim złagodzenie cierpień spowodowanych uszkodzeniem ciała bądź rozstrojem zdrowia. Dotyczy to zarówno cierpień fizycznych i psychicznych, zarówno tych już doznanych, jak i tych, które zapewne wystąpią w przyszłości. Ma więc ono charakter całościowy i powinno stanowić rekompensatę pieniężną za całą krzywdę doznaną przez poszkodowanego, mowa jest bowiem o „odpowiedniej sumie tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”, przyznaną jednorazowo. Prawomocne zasądzenie tego zadośćuczynienia, mimo pogorszenia się stanu zdrowia poszkodowanego, wyłącza możliwość przyznania mu dalszego zadośćuczynienia, poza już zasądzonym, chyba, że ujawni się nowa krzywda, której nie można było przewidzieć w ramach podstawy poprzedniego sporu (tak SN w uchwale 7 sędziów z 21 listopada 1967 r., III PZP 37/67, OSNCP 1968, nr 7, poz. 113).

2.3.2. Zadośćuczynienie na podstawie art. 448 kc.

Dzięki nowelizacji kodeksu cywilnego z 23 sierpnia 1996 r. przyznana została możliwość żądania przez powoda zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w przypadku wszystkich dóbr osobistych niewymienionych w art. 445 kc. Nowelizacja ta dopuściła możliwość żądania zadośćuczynienia przez pokrzywdzonego na swoją własną rzecz. Wprowadzone zmiany miały na celu przyczynienie się do wzrostu stopnia ochrony dóbr osobistych.
Zadośćuczynienie określone w art. 448 kc ma charakter fakultatywny, jego przyznanie, a także wysokość zależą od oceny sądu.

Najszersze możliwości uzyskania zadośćuczynienia stwarza właśnie art. 448 kc, zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę bądź na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany prze niego cel społeczny. W orzecznictwie przyjęto, że przepis ten może być stosowany jedynie w przypadku zawinionego naruszenia dóbr osobistych.

Według Sądu Najwyższego, zadośćuczynienie powinno być zasądzone jeżeli doszło do naruszenia dobra osobistego o istotnym znaczeniu (z obiektywnego punktu widzenia). W przypadku stwierdzenia mobbingu sąd powinien zasądzić zadośćuczynienie, gdyż może on zostać uznany za kwalifikowane naruszenie dóbr osobistych. Skoro sąd może zasądzić zadośćuczynienie za jednorazowe naruszenie dóbr osobistych, to należy uznać za obligatoryjne zasądzenie zadośćuczynienia w przypadku mobbingu, który polega na długotrwałym i uporczywym naruszaniu dóbr osobistych.
Zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę przysługuje pokrzywdzonym bez względu na rodzaj dobra osobistego, które zostało naruszone. Nie ma pod tym względem katalogu dóbr, za naruszenie których przysługuje wynagrodzenie, i tych, za które nie można go żądać.

Zadośćuczynienie na podstawie art. 943 § 3 kp.

Art. 943§ 3 kp stanowi, że pracownik u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy z tytułu zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że pracownik ma roszczenie do pracodawcy o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w każdym wypadku, gdy doznał rozstroju zdrowia wskutek mobbingu, niezależnie od tego, czy zachodzą określone w przepisach Kodeksu cywilnego przesłanki odpowiedzialności pracodawcy za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym (czyli niezależnie od winy pracodawcy). Pracodawca ponosi tę odpowiedzialność nawet wówczas, gdy podjął odpowiednie działania prewencyjne, natychmiast zareagował na sygnał wystąpienia mobbingu i przedsięwziął wszelkie niezbędne kroki, aby położyć temu zjawisku kres. Postawa pracodawcy wobec zjawiska mobbingu nie będzie miała decydującego wpływu na wysokość zasądzanego zadośćuczynienia, która będzie zrelatywizowana głównie do stopnia stwierdzającego u pracownika rozstroju zdrowia, którego źródłem był mobbing. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że zadośćuczynienie z art. 943§ 3 kp obejmuje odszkodowanie zarówno za szkodę majątkową, jak i niemajątkową.

Bibliografia.

1. Banasiuk Przemysław, Dąbrowska – Kaczorek Małgorzata, Jak wygrać z mobbingiem?, Scientific Publishing Group, Gdańsk 2004 r.:
2. Bieniek G., Ciepła H., Dmowski S., Gudowski J., Kołąkowski K., Sychowicz M., Wiśniewski T., Żuławska Cz., Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom 1., LexisNexis, Warszawa 2009 r.;
3. Cieślak Wojciech, Stelina Jakub, Mobbing (prześladowanie) – próba definicji i wybrane zagadnienia prawne., Palestra nr 9-10/2003;
4. Cudowski Bogusław, Mobbing w orzecznictwie Sądu Najwyższego., Monitor Prawa Pracy 10/2008;
5. Flemming – Kulesza Teresa, Pierwsze wypowiedzi Sądu Najwyższego na temat mobbingu., Palestra nr 9-10/2006;
6. Gersdorf Małgorzata, Rączka Krzysztof, Skoczyński Jacek, Kodeks pracy. Komentarz., LexisNexis, Warszawa 2008 r.;
7. Iwulski Józef, Sanetra Walerian, Komentarz do Kodeksu pracy., LexisNexis, Warszawa 2009 r.;
8. Jędrejek Grzegorz, Cywilnoprawna odpowiedzialność za stosowanie mobbingu., LexisNaxis, Warszawa 2010 r.;
9. Jędrejek Grzegorz, Mobbing. Środki ochrony prawnej., WoltersKluwer, Warszawa 2007 r.;
10. Kędziora Karolina, Śmieszek Krzysztof, Dyskryminacja i mobbing w zatrudnieniu, CH. Beck, Warszawa 2008 r.;
11. Marciniak Jarosław, Przeciwdziałanie mobbingowi w miejscu pracy. Poradnik dla pracodawcy., WoltersKluwer, Warszawa 2008 r.;
12. Orzecznictwo, wyrok SN z 29 marca 2007 r. II PK 228/06, „Zadośćuczynienie za krzywdę spowodowaną mobbingiem”, Monitor Prawa Pracy nr 7/2007;
13. Romer Maria Teresa, Prawo pracy. Komentarz., LexisNexis, Warszawa 2010 r.;
14. Sobczyk A., dr Dőrre – Nowak D., „Przeciwdziałanie mobbingowi.”, Monitor Prawa Pracy nr 20/2006
15. Szewczyk H., Zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę w postaci rozstroju zdrowia i odszkodowanie za szkodę wywołaną mobbingiem w stosunkach pracy., Studia z Zakresu Prawa Pracy 2003/2004, Kraków;
16. Zych Małgorzata, Mobbing w polskim prawie pracy., C.H.Beck, Warszawa 2007 r.;

ustawy:
1. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U. 2009.79.662;
2. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, Dz.U.1998.21.94;

orzeczenia:
1. wyrok SN z 10 czerwca 1977 r., II CR 187/77, LexPolonica nr 318300;
2. wyrok SN z 5 października 2007 r., I PK 31/2007, LexPolonica nr 2075742, Dziennik Gazeta Prawna 2009/182 str. B5;